Ҳаво транспорти, авиация транспорти — йўловчилар, почта ва юкларни ҳаво йўллари орқали ташишни амалга оширадиган транспорт тури. Унинг афзаллиги шунда-ки, юқори учиш тезлиги ҳисобига ташиш вақтини жуда тежайди, ер ва сув йўллари бўлмаган манзиллар билан бевосита транспорт қатновини йўлга қўйиш имкониятларини яратади.

Дастлабки ҳаво транспорти Биринчи жаҳон урушидан кейин Европа ва Америка давлатларида вужудга келди. Германия ва Францияда транспорт тури сифатида 1920—21-йилларда ривожланди. Ўзбекистон ССРда биринчи ҳаво йўли 1929-йил 12-майда очилди. Узунлиги 800 км бўлган Тошкент—Авлиё-ота (Тароз) — Пиш-пек (Бишкек) — Олмаота маршрутида Россия кўнгилли ҳаво флоти жамияти ("Добролёт")нинг Ўрта Осиё бўлими (Когон шаҳри)га қарашли Германиядан сотиб олинган "Юнкерс—13" самолётларида дастлабки йўловчилар ташиш рейси амалга оширилди. Шу йили узунлиги 450 км бўлган Когон—Оқтўқай—Дарғонота—Хива ҳамда Бухоро—Термиз—Душанбе ҳаво йўллари очилди. 1924 йилда Ҳаво транспортида жами 1000 йўловчи, 200 кг почта жўнатмалари, 5 т юк ташилди. 1930-йиллар бошидан Ўзбекистон ССР ҳаво транспортида юк ва йўловчилар ташиш оммавий тус олди, 1930 йилдан Тошкент—Москва йўлида самолётлар мунтазам қатнай бошлади. Тошкент (1932), Нукус ва Урганч (1939), Термиз (1940), Наманган (1941) шаҳарларида аэропортлар қурилиб ишга туширилди.

Улуғ Ватан урушидан кейинги йилларда Ил—12, Ил—14. Ли-2 ва турли модификациядаги Ан—2 самолётлари Тошкент паркларига берилди. 1957—58 йилларда ҳаво йўлларида Ту—104, П—18, Ан-24, Як-40 самолётлари, Ми-1, Ми-2, Ка-26 вертолётлари ўзлаштирилди, маҳаллий ҳаво кемаларида Ан—24, Як—40 самолётлари қатнай бошлади. Айни вақтда далаларга минерал ўғитлар ва зараркунанда ҳашаротларга қарши препаратлар сепишда, ғўзани дефолиация қилиш ишларида авиациядан кенг фойдаланилди. Қўқон (1947), Самарқанд (1948), Қарши (1955), Бухоро (1963) ва Тошкент яқинидаги Сергели (1961) да янги аэропортлар қурилди. 1974 йилдан Ил-62, 1977 йилдан Ту—154 самолётлари, 1982 йил декабрдан Ил—86 аэробуслари республика ҳаво йўлларида уча бошлади.

1980 йилга келиб Ўзбекистон ҳаво транспорти ҳаво йўлларининг узунлиги 155 минг км дан ортиқ бўлди (шу жумладан, маҳаллий ҳаво йўллари узунлиги 60,1 минг километрни ташкил этди).

Ўзбекистон Республикаси мустақилликка эълон қилганидан кейин Ўзбекистон Республикаси Президенти фармонига мувофиқ, 1992 йил 28 январда собиқ Иттифоқ Фуқаро авиацияси вазирлиги тасарруфида бўлган Ўзбекистон Фуқаро авиацияси бошқармаси негизида "Ўзбекистон ҳаво йўллари" миллий авиакомпанияси ташкил этилди.

Ҳаво транспорти Ўзбекистон иқтисодиётида етакчи тармоқлардан бири ҳисобланади, мамлакатнинг ташқи дунё билан халқаро, иқтисодий, дипломатик, маданий алоқаларини ривожлантиришга хизмат қилмоқда. Тошкент, Нукус, Самарқанд, Бухоро, Урганч, Термиз, Қарши, Наманган, Фарғона, Навоий шаҳарларида замонавий жиҳозланган аэровокзал (аэропорт)лар ишлайди. Тошкент аэропорти Марказий Осиё минтақасидаги энг йирик халқаро аэропорт ҳисобланади. Бухоро, Самарқанд, Урганч аэропортлари ҳам халқаро аэропорт мақомига эга. "Ўзбекистон ҳаво йўллари" миллий авиакомпанияси мунтазам ҳолда 20 та халқаро рейсларни амалга оширади. Европа, Америка, Жануби-Шарқий Осиё, МДҲ давлатлари шаҳарларида унинг 44 та ваколатхоналари очилган. Мустақиллик йилларида Ўзбекистон Республикаси ҳукумати ёрдамида авиация тармоғига 1 млрд 200 млн АҚШ доллари миқдорида инвестиция киритилди ва ривожланган замонавий инфратузилма барпо этилди.

Барча халқаро рейслар "Боинг" 767/757, А-310, Ю-85 русумли самолётларда бажарилади. "Ўзбекистон ҳаво йўллари" миллий авиакомпанияси Европадаги йирик "Эйрбас Индастри", АҚШнинг "Боинг" компаниялари, Россиянинг "Илюшин" конструкторлик бюроси, Германия, Франция фирмалари билан турли соҳаларда ҳамкорлик қилади. Шундай ҳамкорлик натижасида 1993 йилдан миллий авиа-компания сотиб олган "Эйрбас" А—310— 300 аэробуслари, "Боинг" лайнерлари халқаро рейсларда йўловчиларга хизмат кўрсата бошлади. 2004 йилда "Ўзбекистон ҳаво йўллари" миллий авиакомпанияси 3 та "Боинг 757" ва "Боинг 767" самолётларини сотиб олди ва Ғарб мамлакатларида ишлаб чиқарилган самолётлари сони 16 тага етди.

Республика ҳаво транспорти учун учувчилар, техника хизмати таркиби, ердаги хизмат ходимлари "Ўзбекистон ҳаво йўллари" миллий авиакомпаниясининг учиш ўқув-техника маркази (1943 йил 15 майда ташкил этилган), Тошкент авиация институти (ҳозирда ёпилган) тайёрланади. 2003 йилда Ўзбекистон ҳаво транспортида 0,8 млн  йўловчи, 5,9 минг т юк ташилди, йўловчи айланмаси 3956,5 минг йўловчи км ни, юк айланмаси 95,3 минг т км ни ташкил этди.

Чет мамлакатларда ҳаво транспорти АҚШ, Германия, Буюк Британия, Франция, Италия ва бошқа давлатларда ривожланган. Бу мамлакатлардаги авиакомпанияларда 300 ва ундан ортиқ йўловчига мўлжалланган фуқаро самолётлари, оғир юк транспорт самолётлари кенг қўлланади.

Таъкидлаш жоизки, бутун дунё бўйлаб коронавирус CОВИД-19 тарқалиши муносабати билан деярли барча давлатларда, шу жумладан, мамлакатимизда мунтазам авиақатновлар тўхтатилганлиги, халқаро авиақатновлар бажарилишида аксарият мамлакатлар томонидан чекловлар киритилиши Ўзбекистон Республикасидаги барча соҳа қатори авиация соҳаси ривожига ҳам ўзининг салбий таъсирини ўтказиб, ҳозирга қадар тўсқинлик қилишни давом этмоқда.

Жаҳондаги мазкур эпидемик вазиятни инобатга олган ҳолда Транспорт вазирлиги Жаҳон банки гуруҳи билан ҳамкорликда Коронавирус пандемияси инқирозидан кейинги даврда авиация соҳасининг инқироздан чиқиш чора-тадбир режалари, аниқ амалга ошириш механизмлари ишлаб чиқилмоқда.

Ушбу вазият яхшиланиб, мавжуд чекловлар бекор қилиниб, халқаро авиақатновлар тикланиши билан хорижий консультантлар таҳлиллари асосида республика аэропортларини давлат-хусусий шериклик асосида модернизация қилиш ва ишончли бошқарувга бериш бўйича тендер ўтказиш режалаштирилган.

Бундан ташқари, республика аэропортларига хорижий авиакомпаниялар томонидан авиақатновларни қайта тиклаш учун жалб этиш мақсадида жорий йилда аэропорт хизматларига чегирмалар эълон қилишни, авиа ёқилғи нархини арзонлаштириш борасида тегишли ишлар амалга оширилмоқда.

Ўзбекистон Республикасининг тегишли хорижий давлатлар билан имзолаган ҳаво қатнови тўғрисидаги халқаро шартномаларида кўрсатилган авиакомпаниялар сонига қўйилган чекловларни олиб ташлаш, мунтазам қатновларини босқичма-босқич тиклаш ҳамда Ўзбекистоннинг ҳаводаги транзит салоҳиятини ошириш мақсадида хорижий авиакомпаниялар учун жозибадор, янги халқаро трассалар ва маршрутларни жорий қилиш режалаштирилган.

Республика аэропортларида автотураргоҳлар, багаж сақлаш хоналарини жорий этиш, меҳмонхоналар, Duty Free, кейтеринг хизматларини ривожлантириш орқали ноавиация даромадларни ошириш, шунингдек, аэропортларнинг минтақавий салоҳиятидан келиб чиқиб, юк ташиш парвозларини жалб этиш чоралари кўрилмоқда.

Туризм соҳасини ривожлантириш ҳамда аҳолининг жисмоний фаоллигини ошириш борасидаги ишларни жадаллаштириш борасида Президентимиз томонидан Транспорт вазирлигига юклатилган топшириқлар ижросини таъминлаш мақсадида ҳамда Зиёрат туризмини ривожлантириш дастури доирасида жорий йилда мавжуд авиақатновларни кўпайтириш, янги йўналишларда авиақатновларни очиш ҳамда ушбу дастур доирасида парвозларни амалга оширувчи хорижий авиакомпаниялар учун аэропортларда хизмат кўрсатиш тарифларини 50 фоизгача камайтириш орқали авиарейслар сонини ошириш режалаштирилган.

Бундан ташқари республикамизда ички йўналишларни ривожлантириш мақсадида Фарғона водийси шаҳарларини Бухоро, Урганч каби шаҳарларини боғлаган ҳолда авиақатновлар йўлга қўйилиши устида ҳозирда тегишли ишлар амалга оширилмоқда.

Мазкур авиақатновларни йўлга қўйиш билан бир қаторда ушбу йўналишларда авиачипта нархларини қисман бюджет ҳисобидан қопланиши тизимини жорий этиш борасида Транспорт вазирлиги томонидан ҳужжат лойиҳаси ишлаб чиқилган бўлиб, ҳозирда келишиш учун тегишли вазирлик ва идораларга юборилган.

Мазкур тизим жорий этилиши юртдошларимиз учун қулайлик яратиш билан бирга аҳолининг авиамобиллик кўрсаткичи ортишига сабаб бўлади.